naaiSak maQyao p`qama imaSanarI haoNyaacaa maana rovh. gaa^Dna ha^la yaa Amaoirkna marazI imaSanacyaa saovakalaa imaLtao.

[. sa. 1826 cyaa sau$vaatIsa naaiSamaQyao ka^laracyaa saaqaInao qaOmaana Gaatlao haoto. %yaavaoLI to naaiSakmaQyao Aalao.

AaSaa saaqaIcyaa raogaat¸ Qaao@yaat jaIva Gaalauna raogyaaMcaI saovaa krNyaasaazI va %yaaMnaa p`BaUcaI sauvaata- saaMgaNyaasaazI rovh. gaa^Dna ha^la hyaaMcyaa pazaopaz Anaok imaSanarI naaiSak maQyao Aalao.

saabaot AaNalaolaI AaOYaQao va SauBavat-maana pi~ka saMplyaamauLo punha to AaNaNyaasaazI rovh. gaa^Dna ha^la mauMba[-kDo jaat Asatanaa %yaaMnaaca ka^laranao ga`sat kolao va to naapur yaa izkaNaI marNa pavalao¸ idnaaMk. 20 maaca- 1826 raojaI toqaoca %yaaMcaI kbar baaMQalaI. AajahI toqao tI Aaho.

haca naaiSakcaa pihlaa imaSanarI jaao sauvaato-saazI r>saaxaI Jaalaa.

%yaaMcyaa naMtr saI. ema. esa imaSanarI rovh. Dblyau imacaola AaiNa rovh. jaa^na iD@sana naaiSaklaa Aalao va %yaaMnaI naaiSak Sahr va Aajaubaajaucyaa gaavaaMcaa dOra kolaa.

sauvaato-saazI naaiSak %yaaMnaa yaaogya izkaNa vaaTlao¸ %yaaMnaI naaiSaklaa sauvaato-saazI koMd` kolao¸ %yaaMcyaa madtIlaa rovh. saI. pI. fror AaiNa Da^. ivalsana ho mauMba[-va$na Aalao.

imasaosa imacaola sauQda Aaplyaa ptIcyaa madtIlaa Aalyaa¸ %yaaMnaI poSavao vaaDyaat rahayalaa sau$vaat kolaI.

Aa%tacao pozo hayaskUla¸ toqao %yaaMnaI saoMT. jaa^jao-sa hayaskUla sau$ kolao¸ raoja sakaLI ho imaSanarI nadIkazavar sauvaata- p`saar k$ laagalao¸ %yaaMnaa ]%tma p`itsaaQa imaLalaa tsaoca %yaaMcaa maaoza ivaraoQahI sau$ Jaalaa.

rs%yaavar ]Bao rahuna SauBavat-maana pi~ka vaaTuna to ekokalaa sauvaata- saaMgau laagalao. kahI ba`ahamaNa vya@tI yao]na %yaaMcyaakDo AByaasa k$ laagalao.

%yaaMnaI jaola maQyao sauQda sauvaata- saaMigatlaI¸ AazvaDyaatuna ekda jaolamaQyao¸ ekda sarkarI dvaaKanyaat jaa}na to sauvaata- saaMgat Asat %yaavaoLosa laaokaMnaI farivaraoQa k$na sauvaata- pi~kaMcaa naaSa kolaa.

saaO. fror yaaMnaI maulaIMsaazI SaaLa sau$ kolaI. %yaanaMtr idnaaMk. 13 Aa^@Taobar 1832 raojaI Anaaqa va ivaQavaa is~yaaMsaazI SaaLa sau$ kolaI. %yaacyaasaazI mauba[-¸ nagar¸ maalaogaaMvaatuna madt imaLU laagalaI. hyaa maulaIMnaa iSaxaNaasaaobat baayabalacao iSaxak sauQda imaLulaagalao. %yaaMnaa tarNaacaa AnauBava imaLalaa. %yaatuna ba¹yaaca maulaI baayabala vaUmaona Jaalyaa.

naMtr lavakrca ihMdI¸ marazI¸ [Mga`jaI SaaLa sau$ kolyaa¸ hyaa SaaLa gaMgaapUr¸ caaMdaorI¸ dovaLlaI¸ maKmalaabaad yaoqao sau$ kolyaa. laaokaMnaa baayabala doKIla iSakivalao va maagaasalaolao laaok saaxar kolao. laaokaMnaI p`BaUcaa isvakar kolaa¸ %yaaMcao baaPtIsmao Jaalao.

imaSanarI naaiSak yaoqao rahuna sauvaata- p`saarasaazI AaOrMgaabaad¸ daOlatabaad¸ elaaora¸ kaoprgaaMva¸ Ahmadnagar¸ saaolaapur¸ pMZrpUr¸ maalaogaaMva¸ gaaovaa¸ yaovalaa¸ inafaD¸ ivaMcaur¸ caaMdaorI¸ saayaKoDa¸ poz yaoqao BaoTI do} laagalao va %yaaMnaI toqao saaxa idlyaa va iK`st gaajaivalaa. prMtu %yaaMnaa Kupca ADcaNaI¸ samasyaaM¸ ivaraoQaalaa taoMD Vavao laagalao.

Aa%tacao pozo hayaskula ho mauKya koMd` haoto. toqaoca pihlao caca- sau$ Jaalao.

naaiSakmaQyao jyaaMnaI p`qama baaPtIsmao Gaotlao to mhNajao vaRw¸ iQa@karlaolao yaaMcyaa saazI AaQaaraEama sau$ kolao.

iK`stI haoNaa¹yaaMcaI saM#yaa vaaZU laagalaI va imaSana¹yaaMcaa CLhI vaaZU laagalaa. AazvaDo baajaarat sauvaata- p`saar sau$ Jaalaa. imaSanarI kaya- vaaZt gaolao.

%yaavaoLI rovh. ivalyama esa. P`aa[-sa haoto %yaanaI ivacaar kolaa kI¸ naIvaasaI navaIna iK`stI Jaalaolyaa laaokaMsaazI svacC hvaa¸ p`Sast jaagaa pirsar¸ BarpUr Kaolyaa AsalaolaI svat:caI jaagaa AsaavaI ik¸ jaoqao SaaLa¸ AnaaqaaEama¸ kaZavaot¸ %yaaca p`maaNao karKanao caalaivaNyaasaazI va haotk$ garjau maulaa À maulaIMnaa AaOVaigak p`iSaxaNa imaLNyaasaazI p`Sast jaagaa AsaavaI¸ %yaaca p`maaNao SaotI va SaotI vyavasaayasaazI jaagaa AsavaI tsaoca SarNaaMgataMsaazI AaEayasqaana Asaavao.

%yaasaazI %yaaMnaI GaaoDyaava$na p`vaasa kolaa¸ %yaaMcaa GaaoDa SarNapUr yaoqao Aalaa caalataMnaa GaaoDyaacyaa payaalaa dgaDacaI zoca laagalaI va GaaoDa qaaMbalaa.

rovh. P`aa[-salaa Ka~I pTlaI kI¸ dovaanaoca yaqao qaaMbavalao¸ itca jaagaa %yaaMnaI vairla kamaaMsaazI zrivalaI va toca Aajacao SarNapUr¸ lagaoca saI. ema. esa imaSanaanao poSavaovaaDyaatuna SarNapurlaa sqalaaMtr kolao.

tao idvasa mhNajao 3 Aa^gasT 1855¸ toqao p`qama ek CaoTo ca^pla¸ 100 laaok rahatIla ASaa [maartI¸ AaQaaraEama¸ caar baMgalao¸ karKanaa¸ daona gaaodamao ASaa p`karo baaMQakama kolao.

SarNapUrlaa sautarkama¸ CapKanaa¸ TolarIMga¸ laaoharkama¸ TaMgaa va baOlagaaDI banainaNyaacao kama sau$ kolao.

3 Aa^gasTlaa SarNapursaazI saamaudaiyak Ba@tI JaalaI¸ %yaaMnaI zrivalao kI drvaYaI- 3 Aa^gasTlaa SarNapur gaaMvaasaazI p`aqa-naa hao[-la.

naMtr garjau va TaklaolaI laaok SarNapurlaa AaEayaalaa yao} laagalao¸ sauvaata- p`saar farca vaaZlaa. imaSana maLyaat SaotI sau$ JaalaI.

idnaaMk. 11 jaulaO 1928 saalaI AxarI iva&ana pazSaaLocaI ³ saoMT A^MD/yauja DIvhInaITI skUla´ caI sqaapnaa saQyaa Aist%vaat Asalaolyaa paoilasa kimaSanar Aa^fIsamaQyao JaalaI. naMtr saoMT A^MD/yauja skUla À SaaLa va baaoiD-Mga sau$ Jaalao.

yaoqalyaa baOlagaaDIlaa va TaMgyaalaa jagaatuna maagaNaI yao} laagalaI. naMtr jaunnarlaa kama sau$ Jaalao. yaoqalyaa baaoiD-MgamaQyao Aaif`kna maulao À maulaI BartI JalaI. yaoqalyaa baayabala ka^laojamaQyao imaSanarI tyaar Jaalao.

DoivhD ilavhIMgasTna yaoqao ek vaYa- rahuna gaolao.

naMtr CaoTo ca^pla À caca- ApUro PaDulaagalao¸ navaIna maaozyaa caca- [maartIcaI jaagaa inamaa-Na JalaI. tovha p`aqa-naapUva-k yaaojanaa rabaivaNyaat AalaI.

mauMba[- yaoqao vaga-NaI jamaa krNyaat AalaI¸ tI 11 hjaar haotI¸ DaoMgaratuna kaplaolao icaro AaNaNyaat Aalao va saMt AaMid`yaa caca- baaMQaNyaasa sau$vaat JaalaI.

280 idvasaaMt caca- baaMQauna Jaalao¸ %yaaca vaoLI ³k^naDa ha^spITla´ baaMQaNyaat Aalao¸ pMcavaTIT laop`saI imaSana ]GaDNyaat Aalao.

iDsaoMbar 1893 maQyao Ba@tI saazI caca-caa samaPa-Na ivaQaI Jaalaa. Aaja hI to caca- – Aaplao caca- SaaoBaIvaMt Aaho va AnaokaMcyaa jaIvanaacao koMd`sqaana va sfutI-sqaana Aasauna dovaacao gaaOrva krIt Aaho. AnaokaMnaa dovaacaa AaSaIvaa-d hyaaca caca- maQaUna imaLt Aaho.

‘ saMt AaMid`yaa caca- cao pihlao BartIya Aacaaya- ’ A.Ë. Aacaaya- À PaaLkaMcaI naavao kaya- kaL 1. rovh. AaPpajaI baapUjaI yaadI-. 1855 to 1863 2. rovh. jaomsa baMTr. 1850 to 1865 3. rovh. lauksa Balaaobaa jaaoSaI. 1870 to 1888 4. rovh. DovhID lauksa jaaoSaI. 1893 to 1896 5. rovh. eca. knao-laIyasa. 1896 to 1898 6. rovh. baajaIbaa ela. saaLvaI. 1909 to 1996 7. rovh. idnakr QaIvar. 1908 to 1915 8. rovh. sa^ma saI. ku­œaDo. 1918 to 1920 9. rovh. sadanaMd idvao. 1922 to 1924 10. rovh. idnakr Aazvalao. 1926 to 1930 11. rovh. AaPPaajaI TI. Paazk. 1923 to 1930

‘naaiSak cao pihlao marazI imaSanarI ’ A.Ë. imaSana¹yaaMcaI naavao 1. rovh. DI. ko. iSaMdo. 2. rovh. dajaI paMDUrMga. 3. rovh. saaraobajaI KrsaodjaI. 4. rovh. rtaoMnajaI navaraojaI. 5. rovh. SaMkr baLvaMt. 6. rovh. ivaSvaasa ena. baohoro. 7. rovh. esa. baI. EaIsaMudr 8. rovh. DblyaU ema. ba%tIsao. 9. rovh. qaa^masa Aacaaya-. 10. rovh. saalaaomana ba%tIsao. 11. rovh. baI. jaI. saaonavaNao.